Westerwolde, Groningen, Nederland: Veenkoloniale Genealogieën

Notes:
Westerwolde is een streek in Oost-Groningen rondom de riviertjes de Ruiten-Aa, de Mussel-Aa en de Westerwoldse Aa. Ten westen en zuiden van Westerwolde liggen de Veenkoloniën, ten noorden het Reiderland en ten oosten het Emsland (Duitsland). D De dorpen Ter Apel, Sellingen, Vlagtwedde, Onstwedde, Wedde, Vriescheloo, Bellingwolde en Blijham horen bij deze voormalige heerlijkheid. De loop van de westgrens van deze vroegere heerlijkheid door de uitgestrekte veengebieden is vastgesteld iin de 17e eeuw. Dit werd de Semslinie. Door de vaststelling van deze grens kon de ontginning van de veengebieden beginnen en is de Kanaalstreek ontstaan. Wanneer we de Semslinie nog steeds als westgrens laten gelden van Westerwolde, dan horen ook Stadskanaal en Musselkanaal bij dit gebied. In veel literatuur onderscheidt men de Kanaalstreek echter van Westerwolde vanwege het veenkoloniale karakter, daarom hoort deze geografisch gezien niet bij Westerwolde. Het vestingdorpje Bourtange ligt aan een oude verbindingsweg tussen deze streek en Duitsland. Westerwolde is samen met het Reiderland de meest oostelijke streek van Nederland. Het ligt grotendeels ten oosten van 7° oosterlengte.

Geschiedenis

Locatie van het historische Westerwolde

Locatie van het historische Westerwolde

In Westerwolde zijn veel archeologische vondsten gedaan. In de naburige veenkoloniën zijn zoals bij Hoetmansmeer voorwerpen gevonden uit de Midden Steentijd tot ongeveer 6000 jaar voor het begin van de jaartelling. Daarna begon de veenvorming in dit gebied en werden de mensen verdreven. Westerwolde is daarentegen bewoond gebleven tot ongeveer 200 jaar v. Chr. Er zijn veel urnenvelden en restanten van grafheuvels ontdekt. De jongste graven met urnen uit die tijd zijn zeer goed geconserrveerd gebleven doordat ze vermoedelijk vrij kort na aanleg door het veen zijn overgroeid. Westerwolde is waarschijnlijk weer bewoond geraakt rond 600 - 700 na het begin van de jaartelling. Uit die tijd zijn weer graven met urnen gevonden. Ook is er bij de Hasseberg een veenbrug gevonden uit die tijd. De bevolking stamt dan waarschijnlijk uit het oosten: het Eemsgebied.

Westerwolde is daarna lange tijd een sterk geïsoleerde streek geweest. Het lag als een wig in het grootste moerasgebied van West-Europa: het Bourtangerveen. De streek was aanvankelijk in leen bij het klooster van Corvey (nabij Höxter) van waaruit de kerstening van het gebied werd opgezet. Dit klooster had een nevenvestiging in Meppen, die hier een centrale rol in speelde. De naam Westerwolde is ook alleen te begrijpen vanuit de historische band met Corvey, en later Münster en Osnabruck. In Groningen ligt de streek in het oosten, maar vanuit Duits perspectief is het een gebied in het westen.

De band met Corvey zorgde er voor dat Westerwolde kerkelijk tot het bisdom Osnabrück behoorde. Bestuurlijk viel het echter onder het Prinsbisdom Münster. Dit gaf Westerwolde in de tweede helft van de Middeleeuwen weer in leen aan het geslacht Addinga dat hun land waren kwijtgeraakt door het oprukken van de Dollard. Deze heren bouwden het slot te Wedde en voerden een hardvochtig bewind. De bevolking van Westerwolde kwam daar in de 15e eeuw tegen in opstand. In 1530 kwam het gebied in handen van de Hertog van Gelre, maar al in 1536 werd het na een slag bij Heiligerlee veroverd door de troepen van Keizer Karel V's Friese stadhouder Schenk van Toutenburg. Als beloning schonk Karel V Westerwolde als persoonlijk leengoed aan Schenck van Toutenburg.

In 1593 veroverde Willem Lodewijk van Nassau het gebied voor de Staten-Generaal. Het werd in 1619 verkocht en werd eigendom van de stad Groningen. Formeel was Westerwolde toen een generaliteitsland, maar feitelijk werd het door de stad beheerst. De geïsoleerde positie verdween toen het Bourtangerveen werd ontgonnen vanaf de 17e tot in de twintigste eeuw.

Ontginningslandschap

Vanaf de negentiende tot ver in de twintigste eeuw zijn de heidevelden en veengebieden van Westerwolde ontgonnen. De aanleg van het Mussel-Aa-kanaal en het Ruiten-Aa-kanaal is hier een stimulans voor geweest. Hierdoor konden de middelen om de ononvruchtbare velden te bemesten worden aangevoerd en de landbouwproducten worden afgevoerd. Ook de Stoomtramweg-Maatschappij Oostelijk Groningen heeft hier een rol in gespeeld. Maar de grootste rol in het ontstaan van het ontginningslandschap van Westerwolde is weggelegd voor de werkverschaffing. Vele werklozen hebben van de jaren twintig tot de jaren vijftig van de twintigste eeuw met de hand vele gronden ontgonnen. Hierop ontstond het ontginningsland dat gekenmerkt wordt door rationele verkaveling en openheid. Hierin liggen dorpen als Hebrecht en Harpel. Met name bij Sellingen zijn in de jaren dertig tot en met de jaren vijftig van de twintigste eeuw bossen geplant op de heidevelden. Hier liggen de bossen met de grootste omomvang van Westerwolde: De 600 ha grote Sellinger bossen. Direct ten zuiden ervan liggen de bossen van Ter Borg waar een 35 ha groot restant van de voormalig uitgestrekte heidevelden bewaard is gebleven. Het is meteen wel het grootste heidegebied van de provincie Groningen.

Dialect

In Westerwolde wordt het Westerwolds, een Groningse variant van het Nedersaksisch, gesproken. In tegenstelling tot het overgrote deel van de provincie Groningen is er nooit Fries gesproken en heeft het altijd een Saksisch karakter gehad. Dat komt tot uitdrukking in woorden als "nich" in plaats van "nait" voor "niet" en "Jawol" voor "ja". Het officiële Westerwolds is zeer sterk verwant aan het Nedersaksisch dat in het Emsland en Oost-Friesland gesproken wordt. Tegenwoordig heeft het zich aan het Gronings aangepast en verdwijnt dit Westerwoldse taaleigene langzamerhand. De streek heeft van oudsher een sterk protestants karakter, dit in tegenstelling tot de omliggende gebieden.

Birth

Matches 1 to 16 of 16

	Last Name, Given Name(s)	Birth		Person ID	Tree
1	Alveringh, Berend Albertus	About 1812	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370754	Veenkoloniale voorouders
2	Baas, Jan Jans	About 1729	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370746	Veenkoloniale voorouders
3	Geerts, Geessien	About 1762	Westerwolde, Groningen, Nederland	I371418	Veenkoloniale voorouders
4	Hilwerts, Jan	About 1735	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370791	Veenkoloniale voorouders
5	Hindriks, Harm	About 1735	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370779	Veenkoloniale voorouders
6	Houwing, Jacob	1790	Westerwolde, Groningen, Nederland	I244726	Veenkoloniale voorouders
7	Jans, Hindrick	About 1690	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370786	Veenkoloniale voorouders
8	Lubbers, Janna	About 1713	Westerwolde, Groningen, Nederland	I357936	Veenkoloniale voorouders
9	Luikens, Alke	About 1735	Westerwolde, Groningen, Nederland	I358025	Veenkoloniale voorouders
10	Luitjes, Anna Jans	About 1775	Westerwolde, Groningen, Nederland	I357993	Veenkoloniale voorouders
11	Menses, Andries	About 1690	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370676	Veenkoloniale voorouders
12	Renken, Zwaantje Geerts	About 1755	Westerwolde, Groningen, Nederland	I165930	Veenkoloniale voorouders
13	Waarsing, NN Walster	About 1700	Westerwolde, Groningen, Nederland	I358019	Veenkoloniale voorouders
14	Warring, Geertje Aikes	1797	Westerwolde, Groningen, Nederland	I89963	Veenkoloniale voorouders
15	Wel, Anke Jans	1727	Westerwolde, Groningen, Nederland	I357878	Veenkoloniale voorouders
16	Willems, Berendje	About 1760	Westerwolde, Groningen, Nederland	I281163	Veenkoloniale voorouders

Death

Matches 1 to 2 of 2

	Last Name, Given Name(s)	Death		Person ID	Tree
1	Waarsing, Jan Walster Hilwerts	Between 1750 and 1775	Westerwolde, Groningen, Nederland	I358093	Veenkoloniale voorouders
2	Wolthuis, Geesje Nicolaas	After 13 July 1809	Westerwolde, Groningen, Nederland	I370726	Veenkoloniale voorouders

Occupation

Matches 1 to 3 of 3

	Last Name, Given Name(s)	Occupation		Person ID	Tree
1	Eggens, Freerk Elsens		Westerwolde, Groningen, Nederland	I676339	Veenkoloniale voorouders
2	Stroedingh, Geert Aickes	Monday 14 July 1614	Westerwolde, Groningen, Nederland	I174389	Veenkoloniale voorouders
3	Stroedingh, Nanne Geerts	Tuesday 17 July 1640	Westerwolde, Groningen, Nederland	I429127	Veenkoloniale voorouders

Marriage

Matches 1 to 6 of 6

	Family	Marriage		Family ID	Tree
1	Boekweg / West	Saturday 19 May 1883	Westerwolde, Groningen, Nederland	F145863	Veenkoloniale voorouders
2	Brands / Waarsing	Monday 22 December 1760	Westerwolde, Groningen, Nederland	F140669	Veenkoloniale voorouders
3	Velthuis / Aijsingh	1656	Westerwolde, Groningen, Nederland	F145534	Veenkoloniale voorouders
4	Waarsing / Luikens	1755	Westerwolde, Groningen, Nederland	F140668	Veenkoloniale voorouders
5	Waarsing / Scheper	1730	Westerwolde, Groningen, Nederland	F140651	Veenkoloniale voorouders
6	Waarsing / Waarsing	1728	Westerwolde, Groningen, Nederland	F140667	Veenkoloniale voorouders

Klik alstublieft hier om te lezen over de veranderde situatie

Westerwolde, Groningen, Nederland